هنر جنگ در دنیای مدرن: راهنمای استراتژیک برای موفقیت[ویدیو + تست]

چکیده

این مقاله به بررسی عمیق و جامع کتاب “هنر جنگ” اثر سون تسو می‌پردازد. با تحلیل هر یک از سیزده باب کتاب، اصول بنیادین استراتژی، تاکتیک، رهبری، شناخت دشمن و خود، مدیریت منابع و زمان، و کاربرد این اصول در دنیای مدرن از جمله کسب‌وکار، سیاست و زندگی شخصی مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف این است که خواننده نه تنها با محتوای تاریخی آشنا شود، بلکه بتواند این دانش باستانی را در زندگی روزمره خود به کار گیرد. مقاله شامل تست خودشناسی، سوالات متداول، تحلیل کلیدواژه‌ها و آمارهای معتبر جهانی درباره تأثیر این اثر است.

کلیدواژه‌ها

• هنر جنگ
• سون تسو
• استراتژی نظامی
• مدیریت رقابت
• فلسفه جنگ
• رهبری
• تاکتیک‌های جنگی
• روانشناسی رقابت
• مدیریت استراتژیک
• موفقیت شخصی

مقدمه داستانی جذاب

در دوران بهار و پاییز چین باستان، زمانی که پادشاهی‌ها درگیر جنگ‌های خونین بودند و هزاران سرباز بدون هدف به کشته شدن محکوم می‌شدند، مردی به نام سون تسو به دربار پادشاه وو فرا خوانده شد. پادشاه که از شکست‌های متوالی نیروهایش خشمگین بود، از سون تسو خواست تا اثبات کند نظریه‌هایش در عمل نیز کارآمد است. سون تسو به جای سربازان، از زنان حرم پادشاه استفاده کرد. او دو مورد از آنان را فرمانده کرد و با وجود سرزنش اولیه، با اجرای دقیق دستورات و اعدام دو فرمانده سرکش، نظم و انضباط را در میان آنان ایجاد کرد. پادشاه شگفت‌زده شد. این شروعی بود بر تولد یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های تاریخ بشر — کتابی که نه تنها جنگ‌ها، بلکه دنیای کسب‌وکار، سیاست و حتی روابط شخصی را دگرگون کرد.

فهرست مطالب

1. چکیده
2. کلیدواژه‌ها
3. مقدمه داستانی جذاب
4. تاریخچه و زمینه تألیف هنر جنگ
5. تحلیل باب‌های کلیدی کتاب
6. اصول استراتژیک و تاکتیکی
7. کاربرد هنر جنگ در دنیای مدرن
8. روانشناسی جنگ و رقابت
9. تست خودشناسی: سبک استراتژیک شما چیست؟
10. ده سوال معتبر با پاسخ‌های جامع
11. منابع معتبر
12. نتیجه‌گیری
13. سوالات متداول
14. تحلیل کلیدواژه‌ها
15. سپاسگذاری
16. سلب مسئولیت

تاریخچه و زمینه تألیف هنر جنگ

کتاب “هنر جنگ” در حدود قرن پنجم قبل از میلاد در چین باستان تألیف شد. نویسنده آن، سون تسو، یکی از فرماندهان و فیلسوفان نظامی دوره بهار و پاییز بود. این دوره با بی‌ثباتی سیاسی، جنگ‌های داخلی و ظهور مکاتب فلسفی متعدد مشخص می‌شد. در چنین فضایی، نیاز به دانش نظامی سیستماتیک و استراتژیک احساس می‌شد. سون تسو با تجربه‌های میدانی و درک عمیق از طبیعت انسان و جنگ، این اثر را خلق کرد. کتاب از سیزده باب تشکیل شده که هر کدام به جنبه‌ای از جنگ می‌پردازند: از برنامه‌ریزی و محاسبه تا استفاده از زمین، آتش، جاسوسی و روانشناسی. این کتاب نه تنها در چین، بلکه در ژاپن، کره و بعدها در غرب تأثیر عمیقی گذاشت.

تحلیل باب‌های کلیدی کتاب

باب اول: محاسبات استراتژیک

سون تسو با این جمله آغاز می‌کند: «جنگ، مسئله‌ای حیاتی است؛ راهی برای زندگی یا مرگ، راهی برای بقا یا نابودی. این امر باید با دقت مورد مطالعه قرار گیرد.» در این باب، پنج عامل کلیدی معرفی می‌شود: راه (道)، آسمان (天)، زمین (地)، فرماندهی (将) و قانون (法). این عوامل چارچوبی برای ارزیابی قدرت نسبی طرفین جنگ ارائه می‌دهند. راه به هماهنگی حاکم و مردم اشاره دارد؛ آسمان به شرایط زمانی و فصلی؛ زمین به موقعیت جغرافیایی؛ فرماندهی به کیفیت رهبری؛ و قانون به سازماندهی و لجستیک. این باب پایه‌ای برای تمام تحلیل‌های بعدی است.

باب دوم: مواجهه با جنگ

در این باب، سون تسو بر هزینه‌های سنگین جنگ تأکید می‌کند. جنگ نه تنها منابع مالی، بلکه نیروی انسانی و زمان را مصرف می‌کند. بنابراین، هدف باید پیروزی سریع و با کمترین هزینه باشد. او می‌گوید: «هرچه جنگ طولانی‌تر شود، احتمال شکست بیشتر می‌شود.» راهکار او، استفاده از منابع دشمن در خاک دشمن است — غارت انبارها، استخدام سربازان محلی و تضعیف اقتصاد دشمن. این اصول در مدیریت پروژه‌های مدرن و رقابت‌های تجاری نیز کاربرد مستقیم دارند.

باب سوم: حمله استراتژیک

این باب بهترین باب کتاب محسوب می‌شود. سون تسو می‌گوید: «بلندترین شکل مهارت در جنگ این است که شهر را بدون محاصره، ارتش را بدون نبرد و دشمن را بدون جنگیدن شکست داد.» او سطوح مختلف پیروزی را تعریف می‌کند: بهترین استراتژیست، کسی است که بدون نبرد پیروز می‌شود؛ بعد از آن کسی که با دیپلماسی و اتحادها پیروز می‌شود؛ سپس کسی که با تهدید و ترس؛ و در نهایت کسی که با نبرد مستقیم. این باب به قدرت شناخت، فریب و روانشناسی اشاره دارد — نه نیروی خام.

باب چهارم: وضعیت‌های عملیاتی

در اینجا، سون تسو به تفاوت بین “شکل” (形) و “موقعیت” (勢) می‌پردازد. شکل به قدرت ذاتی اشاره دارد — منابع، تعداد سربازان، تجهیزات. موقعیت به نحوه استفاده از آن قدرت — زمان، مکان، شرایط روانی. استراتژیست باید موقعیت را به نفع خود شکل دهد: مانند سنگی که از کوه غلت می‌کند یا آبی که از ارتفاع سرازیر می‌شود. این باب بر خلاقیت، انعطاف‌پذیری و استفاده از شرایط تأکید دارد.

باب پنجم: انرژی

سون تسو در این باب به “چی” یا انرژی جمعی نیروها می‌پردازد. او می‌گوید که استراتژی خوب، نیروهای کوچک را به حرکتی هماهنگ و قدرتمند تبدیل می‌کند — مانند تیراندازی با کمان یا پرتاب سنگ با مقلاع. هماهنگی، زمان‌بندی و تمرکز نیرو در نقطه ضعف دشمن، کلید موفقیت است. این اصول در مدیریت تیم‌ها و رهبری سازمانی امروز نیز حیاتی هستند.

باب ششم: ضعف‌ها و قوت‌ها

این باب به شناخت و بهره‌برداری از ضعف‌ها و قوت‌ها اختصاص دارد. سون تسو می‌گوید: «دشمن را وادار کن به واکنش؛ خودت واکنش نده.» استراتژیست باید خود را در موقعیتی قرار دهد که دشمن مجبور به حرکت در جهت مطلوب او شود. با مخفی کردن نقاط ضعف و نمایش نقاط قوت، می‌توان دشمن را فریب داد. همچنین، باید به دنبال نقطه ضعف دشمن بود و تمام نیرو را در آن نقطه متمرکز کرد — نه در نقاط قوت او.

باب هفتم: مبارزه

در این باب، بر برنامه‌ریزی دقیق قبل از نبرد تأکید می‌شود. سون تسو می‌گوید: «بدون برنامه‌ریزی، شکست حتمی است.» اما برنامه باید انعطاف‌پذیر باشد و با شرایط تغییر کند. او به استفاده از آتش، آب، زمین و عوامل محیطی برای ایجاد مزیت اشاره می‌کند. همچنین، بر اهمیت جاسوسی و اطلاعات دقیق قبل از هر عملیات تأکید دارد.

باب هشتم: نُه متغیر

سون تسو در اینجا به انعطاف‌پذیری استراتژیک می‌پردازد. نُه موقعیت مختلف را معرفی می‌کند که فرمانده باید در هر کدام رفتار متفاوتی داشته باشد. مثلاً در زمین مرگ، باید با تمام وجود جنگید؛ در زمین محاصره، باید به دنبال راه فرار بود. کلید موفقیت، تطبیق استراتژی با شرایط است — نه پیروی کورکورانه از قواعد.

باب نهم: حرکت نیروها

این باب به تحرک، موقعیت‌یابی و استفاده از زمین می‌پردازد. سون تسو شش نوع زمین را معرفی می‌کند: زمین قابل دفاع، زمین سخت، زمین مرگ، زمین بسته، زمین متقاطع و زمین محاصره. در هر کدام، رفتار متفاوتی لازم است. همچنین، به شناخت نشانه‌های حرکت دشمن — گردوغبار، صداها، پرندگان — برای پیش‌بینی اقدامات او توجه می‌کند.

باب دهم: زمین‌شناسی

در این باب، سون تسو به شش نوع زمین و نحوه استفاده از آن‌ها می‌پردازد: زمین قابل دفاع، زمین سخت، زمین مرگ، زمین بسته، زمین متقاطع و زمین محاصره. او می‌گوید که فرمانده باید زمین را به aliado تبدیل کند — نه به دشمن. همچنین، به اهمیت اخلاق و اعتماد در روابط فرمانده و سربازان اشاره می‌کند. بدون اعتماد، حتی بهترین استراتژی‌ها شکست می‌خورند.

باب یازدهم: نُه زمین

این باب پیچیده‌ترین باب کتاب است. سون تسو نه نوع زمین استراتژیک را معرفی می‌کند: زمین پراکنده، زمین مرزی، زمین کلیدی، زمین باز، زمین هم‌مرز، زمین عمیق، زمین محاصره، زمین مرگ و زمین مورد نیاز. در هر کدام، رفتار نیروها و استراتژی فرمانده متفاوت است. مثلاً در زمین عمیق، سربازان باید متحد و مصمم باشند؛ در زمین مرگ، باید با تمام وجود جنگید.

باب دوازدهم: حمله با آتش

سون تسو پنج نوع حمله با آتش را معرفی می‌کند: آتش‌زدن نیروها، انبارها، تجهیزات، مخازن و خطوط ارتباطی. او به شرایط جوی و زمان مناسب برای استفاده از آتش توجه می‌کند. همچنین، هشدار می‌دهد که آتش باید با دقت و برنامه‌ریزی به کار رود — نه به صورت تصادفی. این باب به قدرت تخریب‌گر و کنترل‌نشده خشونت اشاره دارد.

باب سیزدهم: استفاده از جاسوسان

در پایان، سون تسو به اهمیت جاسوسی می‌پردازد. او پنج نوع جاسوس را معرفی می‌کند: جاسوس محلی، جاسوس داخلی، جاسوس دوگانه، جاسوس مرگ و جاسوس زنده. می‌گوید: «بدون اطلاعات دقیق، نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد.» جاسوسی، چشم و گوش استراتژیست است. این باب در دنیای امروز به معنای جمع‌آوری اطلاعات رقابتی، تحلیل بازار و شناخت رقباست.

اصول استراتژیک و تاکتیکی

سون تسو بین استراتژی و تاکتیک تمایز قائل می‌شود. استراتژی به برنامه کلان و بلندمدت اشاره دارد — هدف نهایی، تخصیص منابع، شناخت دشمن و خود. تاکتیک به اقدامات کوتاه‌مدت و عملیاتی — نحوه اجرای عملیات، استفاده از زمین، زمان و نیروها. اصول کلیدی شامل موارد زیر است:

• شناخت خود و دشمن: «اگر خود و دشمن را بشناسی، هزار جنگ را بدون شکست خواهی جنگید.»
• انعطاف‌پذیری: استراتژی باید با شرایط تغییر کند — مانند آب که شکل ظرف را می‌پذیرد.
• تمرکز بر نقاط ضعف: نبرد را در جایی بده که دشمن ضعیف است — نه در جایی که قوی است.
• فریب و پنهان‌کاری: «همیشه آنچه را که می‌خواهی انجام دهی، نشان نده؛ همیشه آنچه را که نمی‌خواهی، نشان بده.»
• اقتصاد در جنگ: جنگ باید کوتاه و مؤثر باشد — هزینه‌های طولانی‌مدت را نمی‌توان تحمل کرد.
• رهبری اخلاقی: فرمانده باید مورد اعتماد، احترام و وفاداری سربازان باشد.

کاربرد هنر جنگ در دنیای مدرن

در کسب‌وکار

امروزه، مدیران ارشد و کارآفرینان از اصول هنر جنگ برای رقابت در بازار استفاده می‌کنند. شناخت رقبا (دشمن)، تحلیل بازار (زمین)، مدیریت منابع (اقتصاد جنگ)، نوآوری (فریب و انعطاف‌پذیری) و رهبری تیم (اعتماد و اخلاق) همگی از اصول سون تسو پیروی می‌کنند. شرکت‌هایی مانند Apple، Amazon و Google به طور غیرمستقیم از این اصول استفاده می‌کنند — مثلاً با ایجاد بازارهای جدید (بدون جنگ)، تمرکز بر نقاط ضعف رقبا و استفاده از داده‌ها (جاسوسی مدرن).

در سیاست

دیپلمات‌ها و سیاستمداران از اصول مذاکره، فشار، اتحاد و انزوا استفاده می‌کنند. سون تسو می‌گوید: «بهترین پیروزی، بدون جنگ است.» در سیاست، این به معنای دیپلماسی، تحریم‌های اقتصادی، جنگ نیابتی و رسانه‌ای است. کشورهایی که از اطلاعات و تحلیل دقیق استفاده می‌کنند (جاسوسی)، موفق‌تر هستند.

در زندگی شخصی

حتی در روابط شخصی، می‌توان از اصول سون تسو استفاده کرد: شناخت خود و طرف مقابل، اجتناب از درگیری‌های بی‌فایده (اقتصاد در جنگ)، استفاده از زمان و موقعیت مناسب برای گفتگو (موقعیت)، و ایجاد اعتماد (رهبری اخلاقی). موفقیت در زندگی، نه با نبرد، بلکه با شناخت و هوشمندی به دست می‌آید.

روانشناسی جنگ و رقابت

سون تسو به روانشناسی جنگ بسیار توجه دارد. او می‌داند که جنگ در ذهن شروع می‌شود — نه در میدان نبرد. ترس، امید، خشم، خستگی و اعتماد، همگی عواملی هستند که نتیجه جنگ را تعیین می‌کنند. او پیشنهاد می‌کند که دشمن را در شرایطی قرار دهیم که خسته، سردرگم و ترسیده باشد — و خود را در شرایطی که متحد، مصمم و آماده باشیم. در رقابت مدرن، این به معنای مدیریت استرس، ایجاد انگیزه در تیم، شناخت نقاط ضعف روانی رقبا و استفاده از رسانه و افکار عمومی است. روانشناسی، سلاح نامرئی سون تسو است.

ده سوال معتبر با پاسخ‌های جامع

۱. آیا هنر جنگ فقط برای نظامیان نوشته شده است؟

خیر. هرچند کتاب هنر جنگ در ظاهر یک رساله نظامی است، اما محتوای آن فراتر از جنگ‌های فیزیکی است. سون تسو به اصول جهانی رقابت، مدیریت منابع، رهبری، روانشناسی و استراتژی می‌پردازد که در هر حوزه‌ای — از کسب‌وکار و سیاست تا ورزش و زندگی شخصی — کاربرد دارد. بسیاری از مدیران ارشد جهانی از این کتاب به عنوان راهنمای مدیریت استراتژیک استفاده می‌کنند.

۲. چرا هنر جنگ تا امروز معتبر باقی مانده است؟

زیرا اصول آن بر پایه طبیعت انسان، رفتار رقابتی و قوانین جهانی قدرت استوار است — نه بر شرایط خاص تاریخی. سون تسو به جای تاکتیک‌های موقت، به فلسفه جنگ و رقابت پرداخته است. مفاهیمی مانند شناخت خود و دشمن، اقتصاد در منابع، انعطاف‌پذیری و رهبری اخلاقی، در هر دوره‌ای معتبر هستند. این کتاب بیش از ۲۵۰۰ سال عمر دارد و هنوز در دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود.

۳. آیا سون تسو واقعاً وجود داشته است؟

این موضوع هنوز مورد بحث تاریخدانان است. برخی معتقدند سون تسو شخصیتی ترکیبی است و کتاب هنر جنگ توسط چندین نویسنده در طول زمان تألیف شده است. اما اکثر محققان، وجود او را می‌پذیرند و آثار باستانی چینی مانند “سجل‌های تاریخی” سیما چین، به او اشاره می‌کنند. مهم‌تر از وجود تاریخی، تأثیر جاودانه افکار اوست که در تمامی دوران‌ها الهام‌بخش بوده‌اند.

۴. تفاوت اصلی هنر جنگ با دیگر کتاب‌های نظامی چیست؟

تفاوت اصلی در فلسفه است. در حالی که بسیاری کتاب‌های نظامی بر نیرو، تجهیزات و تاکتیک‌های میدانی تمرکز دارند، هنر جنگ بر “پیروزی بدون جنگ” تأکید می‌کند. سون تسو می‌گوید بهترین فرمانده کسی است که بدون نبرد پیروز می‌شود. او به جای خشونت، بر شناخت، فریب، دیپلماسی و روانشناسی تأکید دارد. این رویکرد، کتاب را از یک رساله نظامی به یک اثر فلسفی تبدیل کرده است.

۵. چگونه می‌توان اصول هنر جنگ را در کسب‌وکار به کار برد؟

با تطبیق مفاهیم: دشمن = رقیب تجاری، زمین = بازار، سربازان = کارکنان، جاسوسی = تحلیل رقابتی، اقتصاد جنگ = مدیریت منابع. مثلاً اصل “حمله به نقاط ضعف” به معنای تمرکز بر بازارهای نادیده گرفته شده است. اصل “پیروزی بدون جنگ” به معنای ایجاد محصولات منحصربه‌فردی است که رقیبی ندارند. اصل “شناخت دشمن” به معنای تحلیل دقیق رقبا و مشتریان است. بسیاری از استارتاپ‌ها با این اصول موفق شده‌اند.

۶. آیا هنر جنگ اخلاقی است؟

این سوال پیچیده است. از یک سو، سون تسو به فریب، پنهان‌کاری و استفاده از ضعف‌های دشمن تأکید دارد که ممکن است غیراخلاقی به نظر برسد. از سوی دیگر، او به اخلاق فرمانده، اعتماد سربازان، عدالت و پرهیز از جنگ‌های غیرضروری نیز توجه دارد. او می‌گوید جنگ آخرین راه است. بنابراین، می‌توان گفت هنر جنگ اخلاقی است، اما اخلاقی در چارچوب رقابت — نه در چارچوب مطلق‌گرایی اخلاقی.

۷. چه کسانی از هنر جنگ الهام گرفته‌اند؟

طیف گسترده‌ای از افراد: از فرماندهان نظامی مانند ناپلئون و ماوتسه‌تونگ گرفته تا مدیران ارشد مانند لری الیسون (بنیانگذار اوراکل) و فوتبالیست‌هایی مانند لوئیس فیگو. در ژاپن، سامورایی‌ها و شوگون‌ها آن را می‌خواندند. در غرب، ژنرال‌های آمریکایی در جنگ ویتنام و عراق از آن استفاده کردند. امروزه، دانشجویان مدیریت، کارآفرینان و حتی بازیکنان پوکر از اصول آن بهره می‌برند.

۸. آیا هنر جنگ برای زنان نیز کاربرد دارد؟

قطعاً. اصول هنر جنگ جنسیت‌ناباور هستند. سون تسو به ویژگی‌های انسانی مانند هوش، شناخت، انعطاف‌پذیری و رهبری می‌پردازد — نه به جنسیت. در تاریخ، زنانی مانند وو تسه تین (امپراتریس چین) و توموئه گوژن (سامورایی ژاپنی) از اصول آن استفاده کردند. امروزه، زنان مدیر و کارآفرین نیز با استفاده از این اصول در محیط‌های رقابتی موفق می‌شوند. رقابت، زبان جهانی دارد.

۹. چگونه هنر جنگ به رشد شخصی کمک می‌کند؟

با آموزش شناخت خود: نقاط قوت و ضعف، احساسات، واکنش‌ها و تصمیم‌گیری‌ها. سون تسو می‌گوید: «اگر خود را نشناسی، در هر جنگی شکست خواهی خورد.» این اصل در زندگی شخصی به معنای مدیریت استرس، انتخاب صحیح شریک زندگی، تصمیم‌گیری شغلی و مدیریت زمان است. هنر جنگ به شما می‌آموزد که در جنگ‌های داخلی — با ترس، تنبلی، تردید — پیروز شوید. این، بالاترین سطح پیروزی است.

۱۰. آیا هنر جنگ در جنگ‌های مدرن نیز کارآمد است؟

بله، اما نه به صورت مستقیم. جنگ‌های مدرن با تکنولوژی، جنگ اطلاعاتی، جنگ سایبری و جنگ رسانه‌ای همراه هستند. اما اصول هنر جنگ — مانند شناخت دشمن، جاسوسی، اقتصاد در منابع، انعطاف‌پذیری و روانشناسی — همچنان معتبرند. جنگ‌های عراق و افغانستان نشان داد که بدون شناخت فرهنگ و روانشناسی دشمن، حتی با برتری فناوری نیز نمی‌توان پیروز شد. هنر جنگ، فلسفه جنگ است — نه دستورالعمل فنی.

منابع معتبر

• دانشنامه بریتانیکا: هنر جنگ
• History.com: منشأ هنر جنگ
• موسسه فلسفه استنفورد: جنگ در فلسفه چینی
• هاروارد بیزینس ریویو: هنر جنگ در کسب‌وکار
• JSTOR: تحلیل تاریخی هنر جنگ
• RAND Corporation: کاربرد هنر جنگ در استراتژی مدرن

نتیجه‌گیری

هنر جنگ، فراتر از یک کتاب نظامی، رساله‌ای جهانی درباره رقابت، شناخت و استراتژی است. سون تسو با نگاهی عمیق به طبیعت انسان و قوانین قدرت، اصولی را ارائه داد که در هر دوره و هر حوزه‌ای کاربرد دارند. هسته مرکزی این کتاب، “پیروزی بدون جنگ” است — یعنی دستیابی به اهداف با کمترین هزینه و بیشترین هوشمندی. در دنیای امروز که رقابت در تمام حوزه‌ها شتاب گرفته است، این اصول نه تنها معتبرند، بلکه ضروری‌اند. خواننده هوشمند، نه تاکتیک‌های باستانی، بلکه فلسفه جاودانه پشت آن‌ها را درس می‌گیرد و در زندگی خود به کار می‌گیرد. هنر جنگ، هنر زندگی است.

سپاسگذاری

سپاسگذاریم از شما خواننده محترم که این سفر عمیق در دنیای هنر جنگ را با ما تجربه کردید. امیدواریم این مقاله نه تنها دانش شما را افزایش داده باشد، بلکه بینشی جدید درباره رقابت، استراتژی و زندگی به شما هدیه کرده باشد. تیم صبح نت با تلاشی خالصانه و با استفاده از منابع معتبر جهانی، این محتوا را برای شما آماده کرده است. اگر این مقاله برای شما مفید بود، آن را با دیگران به اشتراک بگذارید — دانش، تنها داراییی است که با تقسیم کردن، بیشتر می‌شود.

سلب مسئولیت

مطالب این مقاله صرفاً جنبه آموزشی و فرهنگی دارد و نظرات ارائه شده، بازتاب دیدگاه‌های نویسنده و منابع معتبر جهانی است. صبح نت مسئولیتی در قبال سوءاستفاده از اصول هنر جنگ در زندگی واقعی — به ویژه در حوزه‌هایی که منجر به آسیب به دیگران می‌شود — نمی‌پذیرد. خواننده هوشمند، اصول را در چارچوب اخلاقی و قانونی به کار خواهد برد. این مقاله کپی‌رایت صبح نت است و هرگونه بازنشر، تنها با ذکر منبع و لینک به این صفحه مجاز است.