کِم‌تریل یا باران سَم چیست؟ واقعیت علمی پشت هواپیماهای دودزا[ویدیو + تست]
ردهای هواپیما
وقتی آسمان پر از رشته‌های نقره‌ای می‌شود، برخی می‌گویند «آنها در حال پاشیدن چیزی خطرناک‌اند» — اما حقیقت علمی چیست؟
کِم‌ترِیل پاشی
این مقاله به صورت جامع پدیدهٔ ردهای پشت هواپیما (کان‌ترِیل) و نظریهٔ توطئه‌ای معروف به «کِم‌ترِیل پاشی» را بررسی می‌کند. هدف شرح علمیِ تشکیل کان‌ترِیل، ریشه‌های تاریخیِ ادعاها، تحلیل شواهد و منابع معتبر، بررسی اثرات اقلیمی محتمل و ارائۀ پاسخ‌های علمی به پرسش‌های رایج است. همچنین یک آزمون تعاملی برای سنجش اطلاعات خواننده و ده پرسش متداول همراه با آمارها و منابع ارائه می‌شود.
واژگان کلیدی
آیا واقعاً ماشین‌های عظیمِ آسمان مواد شیمیایی پخش می‌کنند؟
یک صبح زلال، مهتابِ رفته و آسمان آبی روشن؛ ناگهان رشته‌هایی سفید مانند قلم‌مو روی آبی گسترده می‌شوند. خانواده‌ای در پارک به تماشای آنها می‌نشینند و یکی از اعضا می‌گوید: «این‌ها همان چیزهایی است که در اینترنت درباره‌شان نوشته‌اند — آنها می‌پاشند!» این جمله آغاز یک پرسش است: آیا واقعاً ماشین‌های عظیمِ آسمان مواد شیمیایی پخش می‌کنند؟ یا آیا توضیح ساده‌تری وجود دارد — یک فرایند فیزیکی که سال‌هاست شناسایی شده و توضیح داده می‌شود؟
در ادامهٔ این داستان، ما به بررسی علمیِ آنچه در آسمان می‌بینیم می‌پردازیم: از فیزیک تشکیل بخار و بلورهای یخ، تا نحوهٔ تبدیل یک خط باریک از اگزوز به تودهٔ ابرگونه‌ای که ساعت‌ها در آسمان می‌ماند. هم‌زمان، ریشه‌های تئوری توطئه، چگونگی گسترش آن در رسانه‌ها و پیامدهای اجتماعی‌اش را بررسی خواهیم کرد.
🎥 ویدیو: کمتریل یا باران سم چیست؟
منبع ویدیو: Aparat
فهرست مطالب
کان‌ترِیل چیست؟ (پدیدهٔ علمی)
فیزیک سادهٔ پشت یک رد سفید
وقتی یک هواپیما در ارتفاع‌های برودت بالا (معمولاً بالای ۷۰۰۰ متر) پرواز می‌کند، گازهای خروجی از موتور شامل بخار آب و ذرات ریز (سوهانگارهٔ ناقل) هستند. این گازها با هوای بسیار سرد تماس پیدا می‌کنند؛ بخار آب موجود در گازها به سرعت به قطرات مایع یا بلورهای یخ تبدیل می‌شود و یک رد نازک از ابر را شکل می‌دهد. این همان چیزی است که متخصصان هواشناسی آن را Contrail می‌نامند.
چرا بعضی ردها زود ناپدید می‌شوند و بعضی باقی می‌مانند؟
پایداریِ کان‌ترِیل به شرایط جوی بستگی دارد: دما، رطوبت نسبی در لایهٔ پروازی و جریان‌های هوا. اگر هوا بسیار خشک باشد، بلورهای یخ به سرعت تبخیر شده و رد ناپدید می‌شود. اما اگر هوا مرطوب و پایدار باشد، ذرات یخ می‌توانند پخش شوند و به ابرهای رقیقِ مشابهِ cirrus تبدیل شوند و برای ساعت‌ها یا حتی بیشتر در آسمان بمانند. این رفتار از دیدگاه علمی کاملاً پیش‌بینی‌پذیر و توضیح‌پذیر است.
تفاوت بین کان‌ترِیل و پدیده‌های دیگر
کان‌ترِیل با «پاشیدن برنامه‌ریزی‌شدهٔ مواد شیمیایی» متفاوت است. روش‌هایی که به‌روشنی برای تغییر آب‌وهوا وجود دارند (مثل cloud seeding) از نوعی ذرات مشخص و تحت شرایط کنترل‌شده استفاده می‌کنند؛ این فعالیت‌ها محدود، گزارش‌شده و شناخته‌شده‌اند — و از کان‌ترِیل که نتیجهٔ فیزیک موتور و جو است، متفاوت‌اند.
ریشه‌ها و پیدایش تئوری «کِم‌ترِیل»
باورهای مرتبط با «کِم‌ترِیل» از اواخر قرن بیستم و اوایل هزارهٔ اخیر در فضای اینترنت شکل گرفتند. چند عامل نقش داشتند: انتشار یک مقالهٔ اینترنتی که ردهای طولانی را به «پاشش مواد» نسبت داد، برداشت نادرست از گزارش‌های تاریخی دربارهٔ تحقیقات نظامی پیرامون آب‌وهوا، و ترکیب این موارد با بی‌اعتمادی به نهادهای دولتی. رسانه‌های اجتماعی سرعت انتقال این ادعاها را بسیار بالا بردند و گاهی تصاویرِ عادیِ کان‌ترِیل را به‌عنوان «شواهد» منتشر کردند که بدون بررسی علمی بازنشر شد.
سازمان‌های علمی و دولتی از جمله ناسا، NOAA، EPA و FAA بارها توضیح داده‌اند که هیچ مدرک قابل‌اعتمادی از وجود پاشش گستردهٔ مواد شیمیایی در مسیرهای تجاری وجود ندارد. توضیحات رسمی و پژوهش‌های متعدد نتیجه‌ای مشابه داده‌اند: آنچه مردم می‌بینند عمدتاً پدیدهٔ فیزیکیِ کان‌ترِیل است. با این‌حال، برخی سیاست‌گذاران در گوشه‌هایی از جهان پیش‌نویس قانونی تنظیم کرده‌اند که به‌نوعی به این نگرانی‌ها واکنش نشان می‌دهد — پدیده‌ای که نشان می‌دهد حتی ادعاهای ردشده علمی می‌توانند پیامدهای اجتماعی و سیاسی داشته باشند.
شواهد علمی و مطالعات معتبر
منابع موسس و بررسی‌های علمی
مؤسسات معتبر علمی و هواشناسی بارها پدیدهٔ کان‌ترِیل را تحلیل کرده‌اند و نتایج این مطالعات در دسترس عموم است. از جمله منابع عمده: ناسا، NOAA، FAA و مجلات علمی که نقش کان‌ترِیل‌ها را در پوشش ابرها و اثرات اقلیمی بررسی کرده‌اند. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که کان‌ترِیل‌ها می‌توانند بر خصوصیات تابشی جو تأثیر بگذارند و در بعضی مناطق با افزایش پوشش ابر همراه بوده‌اند؛ اما این تأثیرات متفاوت و موضوع پژوهش پیوسته است.
چرا تحلیل نمونه‌برداری‌ها («آزمایش خون آسمان») نشان‌دهندهٔ مواد مرموز نیست
ادعاهای مربوط به نمونه‌برداریِ جو یا یافتن «فلزات سنگین» در خاک یا آب معمولاً بر مبنای روش‌شناسی ضعیف یا برداشت نادرست از داده‌ها هستند. مطالعات علمی که از روش‌های استاندارد و کنترل‌شده استفاده کرده‌اند، تفاوتی میان ترکیبات شیمیایی شبکه‌های شهری و آنچه باید از «پاشش سیستماتیک» متصوّر باشد، نیافته‌اند. ارزیابی‌های مستقل و بررسی داده‌های پرواز بیشتر به توضیح فیزیکیِ کان‌ترِیل‌ها اشاره می‌کنند تا شواهد پاشش مواد.
اثرات اقلیمی و بهداشتی بررسی شده
تأثیر اقلیمی کان‌ترِیل‌ها
کان‌ترِیل‌ها می‌توانند به‌عنوان ابرهای رقیق تابشی عمل کنند — در طول روز ممکن است بخشی از تابش خورشید را منعکس کنند و در شب باعث ماندگاری گرمای زمین شوند. مقالات تخصصی نشان می‌دهند که در برخی مسیرهای پرواز پرتراکم، پوشش ابری افزوده شده است و این ممکن است یک اثر گرمایش خالص در شب داشته باشد. با این‌حال، اندازهٔ کامل و رخداد تغییر اقلیم وابسته به تعاملات پیچیدهٔ ابرها و اشعه‌ها است و برای نتیجه‌گیری قاطع نیاز به مدل‌سازی بیشتر است.
آیا کان‌ترِیل‌ها خطرات بهداشتی مستقیم ایجاد می‌کنند؟
تا کنون، مرورهای علمیِ موجود شواهد محکمی از خطرات مستقیمِ سلامتی ناشی از «پاشش هدفمند مواد شیمیایی از هواپیماهای تجاری» ارائه نکرده‌اند. آلودگی هوا در سطوح سطحی شهری از منابع زمینی همچون حمل‌ونقل جاده‌ای صنعتی و نیروگاهی ناشی می‌شود و باید از این منابع مراقبت شده و پایش گردد. نگرانی‌های بهداشتی که در ادعاهای «کِم‌ترِیل» مطرح می‌شوند معمولاً مستلزم شواهد میدانی دقیق و تکرارشونده‌اند که تاکنون ارائه نشده‌اند.
تست تعاملی — ۱۰ سؤال
پس از پاسخ‌گویی، دکمهٔ «نمایش نتیجه» را بزن تا نمره و توضیح کامل بر اساس پاسخ‌ها ببینی.
سؤال ۱
ردهای سفیدی که پشت هواپیما می‌بینی غالباً از چه چیزی تشکیل شده‌اند؟
سؤال ۲
پایداری یا ماندگاریِ کان‌ترِیل بیشتر به چه چیزی بستگی دارد؟
سؤال ۳
آیا سازمان‌های معتبری مانند ناسا و NOAA وجود «کِم‌ترِیل پاشی» را تأیید کرده‌اند؟
سؤال ۴
Cloud seeding (بارورسازی ابرها) چه تفاوتی با ادعاهای «کِم‌ترِیل» دارد؟
سؤال ۵
کدام عبارت دربارهٔ نقش رسانه‌ها در گسترش نظریهٔ «کِم‌ترِیل» درست‌تر است؟
سؤال ۶
آیا مطالعات علمی نشان داده‌اند که کان‌ترِیل‌ها ممکن است تأثیری بر اقلیم داشته باشند؟
سؤال ۷
اگر کسی ادعا کند نمونه‌هایی از خاک یا آب نشانگر «کِم‌ترِیل» است، بهترین واکنش علمی چیست؟
سؤال ۸
کدام سازمان یکی از مراجع رسمی در توضیح کان‌ترِیل‌ها بوده است؟
سؤال ۹
تمدید قوانین مبتنی بر تئوری «کِم‌ترِیل» در برخی مجالس چه پیامد مهمی می‌تواند داشته باشد؟
سؤال ۱۰
برای ارزیابی یک ادعای علمی دربارهٔ آسمان و هوا، بهترین منبع چیست؟
ده سؤال متداول (FAQ)
۱. آیا «کِم‌ترِیل» واقعاً یک برنامهٔ سریِ دولتی است؟
بر اساس بررسی‌های مؤسسات هواشناسی و پژوهش‌های علمی، هیچ مدرک قابل‌اتکایی از وجود یک برنامهٔ سری و گستردهٔ پاششِ مواد شیمیایی توسط شرکت‌های تجاری وجود ندارد. سازمان‌هایی مانند ناسا، NOAA و آژانس‌های محیط‌زیست ملی توضیح داده‌اند که ردها ناشی از فرآیند فیزیکی کان‌ترِیل‌اند. ادعاها معمولاً از برداشت نادرست داده‌ها، نمونه‌برداری‌های غیرکنترلی یا انتشار تصاویر بدون زمینهٔ مناسب پدید می‌آیند. بنابراین تا کنون شواهد علمیِ مستقلی مبنی بر «پاشش سازمان‌یافته» ارائه نشده است.
آمار: مرور منابع دولتی و علمی نشان می‌دهد که بیانیه‌های رسمی دربارهٔ کان‌ترِیل‌ها از سوی ناسا و NOAA در دسترس است؛ نمونه: صفحهٔ توضیح ناسا دربارهٔ کان‌ترِیل‌ها. منبع ناسا
۲. چه ترکیباتی در گازهای خروجی موتور وجود دارد و آیا آنها خطرناک‌اند؟
گازهای خروجی موتور هواپیما شامل CO₂، بخار آب، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق بسیار ریز هستند — مشابه بسیاری از صنایع احتراقی. ترکیبات فلزات سنگین یا مواد بیولوژیک که در ادعاهای «کِم‌ترِیل» مطرح می‌شوند، در نمونه‌برداری‌های معتبر به‌عنوان پدیدهٔ ناشایع و با روش‌شناسی مشکوک یافت شده‌اند؛ مطالعات کنترل‌شده نشان نداده‌اند که ردیف ترکیبات غیرمعمولی ناشی از یک برنامهٔ پاشش وجود دارد. آلودگی هوا و سلامت انسان موضوعی جداست که باید بر پایهٔ داده‌ها و مطالعات اپیدمیولوژیک بررسی شود.
آمار: گزارش‌های رسمی دربارهٔ ترکیبات خروجی موتور و اثراتشان از سوی آژانس‌های محیط زیست و هواشناسی منتشر شده‌اند. برای نمونه مطالعهٔ FAA دربارهٔ کان‌ترِیل‌ها را ببینید. منبع FAA (PDF)
۳. آیا نمونه‌برداریِ محلی می‌تواند «کِم‌ترِیل» را ثابت کند؟
نمونه‌برداری محلی تنها هنگامی ارزش علمی دارد که از روش‌های استاندارد، زنجیرهٔ نگهداری نمونه و کنترل‌های مناسب استفاده کند. بسیاری از ادعاهای محلی مبتنی بر روش‌شناسی ضعیف یا تفسیر دست‌چین‌شدهٔ نتایج‌اند. یک تحلیل علمی مطلوب شامل نمونه‌برداری کنترل‌شده، مقایسه با نمونه‌های پس‌زمینه (پیش از وقوع ادعا)، و بررسی منابع احتمالی دیگر (صنایع، کوره‌ها، گردوخاک) است. بدون چنین چارچوبی، نتیجه‌گیری قطعی ممکن نیست.
آمار: مرور مقالات نشان می‌دهد که تحلیل‌های معتبر همیشه نیاز به کنترل و بازتولید نتایج دارند؛ پژوهش‌های معتبر قابل ارجاع در سازمان‌های علمی بزرگ منتشر شده‌اند. منبع NOAA
۴. کان‌ترِیل‌ها چه تأثیری بر آب‌وهوا و اقلیم دارند؟
تحقیقات نشان داده‌اند که کان‌ترِیل‌ها می‌توانند در مقیاس محلی و منطقه‌ای بر تابش خورشیدی و تابش برگشتی زمین تأثیر بگذارند؛ مثلاً در شب باعث افزایش دمای سطحی می‌شوند (اثر گرمابخشی). مدل‌ها و مشاهدات نشان می‌دهند که در مسیرهای پرواز پرتراکم، پوشش ابری افزوده شده است؛ اما اندازهٔ دقیق و پیامد بلندمدت آنها در کلِ سیستم اقلیمی هنوز موضوع پژوهش است. سیاست‌گذاری دربارهٔ این موضوع باید بر پایهٔ شواهد علمی و مدل‌سازی دقیق باشد.
آمار: مطالعه‌ای در مجلات علمی اثرات تابشی کان‌ترِیل‌ها را بررسی کرده است؛ بخوانید: مقاله در مجلهٔ ACP. منبع علمی
۵. آیا کشورها از فناوری کنترل آب‌وهوا استفاده می‌کنند؟
روش‌هایی مثل بارورسازی ابر (cloud seeding) در برخی کشورها به‌صورت محدود و تحت نظارت برای افزایش بارش یا کاهش تگرگ به کار رفته‌اند. این فعالیت‌ها معمولاً گزارش‌شده، محدود و در مقیاس محلی‌اند و با ادعاهای «کِم‌ترِیل» که پاشش گسترده و پنهانی را مطرح می‌کنند تفاوت بنیادین دارند. کنترل آب‌وهوا در سطح جهانی یا به‌صورت مخفی و در مقیاس جمعیتی که برخی ادعا می‌کنند، مستند نشده است.
آمار: اسناد دولتی و مقالات علمی دربارهٔ پروژه‌های بارورسازی موجود است؛ این فعالیت‌ها تقریباً همیشه تحت نظارت و گزارش رسمی انجام شده‌اند. منبع عمومی دربارهٔ تفاوت‌ها: مرورهای دانشگاهی. منبع دانشگاهی
۶. چرا تئوری‌های توطئه دربارهٔ کان‌ترِیل ادامه پیدا می‌کنند؟
دلایل متعددند: پیچیدگی علمیِ پدیده‌ها که فهم عمومی را دشوار می‌کند، بی‌اعتمادی به نهادهای رسمی، انگیزه‌های سیاسی یا اقتصادی، و الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی که محتوای هیجانی را سریع‌تر منتشر می‌کنند. وقتی مردم شواهد بصری (ردهای آسمان) را می‌بینند و پاسخی ساده می‌جویند، نظریه‌های توطئه جذاب می‌شوند. مقابله با این پدیده نیازمند آموزش علمی و شفافیت منابع معتبر است.
آمار: تحلیل رسانه‌ای نشان می‌دهد که محتوای نادرست در شبکه‌های اجتماعی با سرعت بیشتری پخش می‌شود و باعث شکل‌گیری باورهای غلط می‌گردد. گزارش‌هایی از رسانه‌ها و دانشگاه‌ها در این زمینه منتشر شده‌اند. منبع خبری
۷. آیا گزارش‌ها یا قوانین جدیدی پیرامون «کِم‌ترِیل» وجود دارد؟
در برخی کشورها یا ایالات، طرح‌های قانونی ایجابی یا نمادین برای «مقابله» با ادعاهای پاشش مواد مطرح شده‌اند؛ این طرح‌ها اغلب واکنشی به فشار عمومی و اطلاعات نادرست‌اند. این‌گونه قوانین گاهی بدون درنظر گرفتن شواهد علمی یا قابلیت اجرایی، مطرح می‌شوند و می‌توانند منابع قانون‌گذاری را از مسایل مهم‌تری منحرف کنند.
آمار: گزارش‌های خبری اخیر دربارهٔ پیشنهادهای قانونی در برخی ایالات آمریکایی منتشر شده‌اند که به موضوع پرداختند. منبع خبری AP
۸. چگونه می‌توانم بین اطلاعات معتبر و شایعه تمایز بگذارم؟
از منابع معتبر علمی و سازمانی استفاده کن: پایگاه‌های رسمی ناسا، NOAA، مراکز تحقیقاتی و مجلات بازبینی‌شده (peer-reviewed). بررسی کن آیا ادعا همراه با داده‌های قابل ارزیابی و روش‌شناسی است یا خیر. دنبال بررسی‌های مستقل و بازتولید نتایج باش. اگر منبع ناشناس یا بی‌نام است یا فقط تصاویر بدون زمینه ارائه می‌دهد، محتاط باش.
آمار: بسیاری از مقالات بررسیِ محتوای آنلاین نشان می‌دهند که کمتر از نیمی از ادعاهای ویروسی بر منابع علمی معتبر متکی‌اند. مطالعه مرتبط در منابع دانشگاهی موجود است. مرور ویکی‌پدیا + منابع
۹. آیا آزمایش‌های مستقل برای بررسی ادعاها انجام شده‌اند؟
بله؛ در موارد محدودی محققان و گروه‌های مستقل نمونه‌برداری و تحلیل کرده‌اند. اغلب این بررسی‌ها نشان داده‌اند که ترکیبات مشاهده‌شده در نمونه‌ها با منابع زمینی یا پس‌زمینهٔ طبیعی سازگارند و شواهدی از پاشش سیستماتیک ارائه نشده است. کیفیت تحقیق و کنترل‌های تجربی در تعیین اعتبار نتایج حیاتی‌اند.
آمار: مقالات و تحلیل‌های مستقل در دسترس پژوهشگران و عموم است؛ اما نتایج کلیِ این بررسی‌ها تأیید نظریهٔ پاشش گسترده را ندارند. برای نمونه مطالعه‌ای دربارهٔ آمار و داده‌ها منتشر شده است. منبع NOAA
۱۰. اگر نگران سلامتی یا آلودگی هستم چه کار کنم؟
نگرانی دربارهٔ آلودگی هوا را جدی بگیر و بر پایهٔ داده‌ها عمل کن: کیفیت هوا را از منابع رسمی رصد کن، در صورت مشاهدهٔ آثار بهداشتی یا آلاینده‌های غیرمعمول مراتب را به سازمان محیط‌زیست محلی گزارش کن، و از مطالعات معتبر برای آگاهی استفاده کن. مقابله با اطلاعات نادرست و ترویج سواد رسانه‌ای در جامعه بخشی از راه‌حل است.
آمار: مراکز کنترل و پیشگیری و سازمان‌های محیط زیست راهنمایی‌هایی دربارهٔ پایش کیفیت هوا دارند؛ استفاده از منابع رسمی توصیه می‌شود. منبع ناسا
منابع معتبر برای لینک خارجی
- NASA — On the Trail of Contrails (توضیح علمی دربارهٔ کان‌ترِیل)
- NOAA / NESDIS — Do Contrails Affect Conditions on the Surface?
- Atmospheric Chemistry and Physics — مطالعه دربارهٔ اثرات کنترالها
- FAA — Contrails Factsheet (PDF)
- ویکی‌پدیا — Chemtrail conspiracy theory (مرور منابع و تاریخچه)
- AP News — گزارش دربارهٔ پیشنهادات قانونی مرتبط با chemtrails
- The Guardian — گزارش تحلیلی دربارهٔ پیامدهای سیاسی
- National Academies — بررسی علمی پیرامون اثرات کنترالها
نتیجه‌گیری جامع
بررسی علمیِ پدیدهٔ ردهای پشت هواپیما نشان می‌دهد که بیشتر موارد کاملاً با مکانیک فیزیکی بخار آب و شکل‌گیری بلورهای یخ تبیین‌پذیرند؛ سازمان‌های علمی دولتی و تحقیقاتی مدارک متعددی را ارائه کرده‌اند که شواهد ادعاییِ «پاشش گسترده و پنهانیِ مواد شیمیایی» را تأیید نمی‌کنند. در عین حال، پیامدهای اقلیمیِ کان‌ترِیل‌ها موضوعی جدی و در حال پژوهش است: آنها می‌توانند در مقیاس محلی یا منطقه‌ای بر تعادل تابشی تأثیر بگذارند و تحلیل هزینه‌فایده و سیاست‌گذاری علمی دربارهٔ آن لازم است.
در حوزهٔ عمومی، اهمیت تقویت سواد علمی و رسانه‌ای بسیار بالاست تا جامعه بتواند بین ادعاهای پرطمطراق و بررسی‌های داده‌محور تمایز قائل شود. اگر نگرانی‌های بهداشتی یا محیطی وجود دارد، بهترین رویکرد گزارش‌دهی به مراجع مسئول و استناد به نتایج پژوهش‌های معتبر است.
سپاس‌گذاری
از همهٔ پژوهشگران، سازمان‌های هواشناسی و منابع داده‌محور که اطلاعات شفاف و قابل‌دستیابی فراهم کرده‌اند سپاسگزاریم. همچنین از همراهی خوانندگان و تقاضای بررسی دقیق و منطقیِ شواهد متشکریم.
سلب مسئولیت
این مقاله با هدف اطلاع‌رسانی و تبیین علمی نوشته شده است و جایگزین مشورت تخصصی پزشکی، حقوقی یا زیست‌محیطی نیست. هرگونه ارزیابی یا اقدام رسمی باید بر اساس داده‌های محلی، آزمایش‌های کنترل‌شده و مشورت با مراجع مرتبط انجام شود. نویسنده و منتشرکننده مسئول نتایج اقدامات فردی خوانندگان نیستند.
کلمات کلیدی و توضیحات
کان‌ترِیل (Contrail)
کان‌ترِیل به ردهایی گفته می‌شود که اغلب پشت هواپیماها تشکیل می‌شوند و از کندانس شدن بخار آب و تشکیل بلورهای یخ حاصل از گازهای خروجی موتور شکل می‌گیرند. این پدیده به شرایط جوی مخصوصی نیاز دارد؛ به‌ویژه دما و رطوبت لایهٔ پروازی که باعث می‌شود بخارِ داغ موتور در هوا به شکل ذرات ریز یخی متراکم گردد. کان‌ترِیل‌ها می‌توانند کوتاه‌مدت یا پایدار باشند و در اثر پخش و گسترش به ابرهای رقیقِ cirrus تبدیل شوند. نقش کان‌ترِیل‌ها در تابش و اقلیم در پژوهش‌های جوی مورد بررسی است.
آمار : مطالعات مشاهده‌ای نشان داده‌اند که در بعضی مسیرهای هوایی پرتراکم، پوشش ابری به دلیل کان‌ترِیل‌ها افزایش یافته است؛ مدل‌ها اثر تابشی مثبت (گرمابخشی) خالص را در شب نشان می‌دهند. برای جزئیات به مقالات ناسا و مجلات تخصصی مراجعه کنید. منبع ناسا
مترادف‌ها: رد بخار، نوار ابر، رد اگزوز
جملهٔ مترادف : رد بخارِ هواپیما گاهی آن‌قدر طولانی می‌شود که مانند نوارهای ابری در آسمان پخش و تا ساعت‌ها باقی می‌ماند.
کِم‌ترِیل (Chemtrail)
«کِم‌ترِیل» اصطلاحی است که در نظریه‌های توطئه به کار می‌رود و می‌گوید ردهای هواپیما حاوی مواد شیمیایی یا بیولوژیک‌اند که برای اهداف مختلف از جمله کنترل آب‌وهوا یا جمعیت پخش می‌شوند. این ادعاها عموماً بر پایهٔ برداشت نادرست از پدیده‌های جوی یا اطلاعات ناتمام شکل می‌گیرند. جوامع علمی و منابع رسمی بارها این تئوری‌ها را بررسی و رد کرده‌اند، و تحقیقات موجود پشتیبانی قابل‌اعتمادی برای ادعای پاشش سازمان‌یافته ارائه نمی‌دهند.
آمار : مرور مقالات و بیانیه‌های سازمان‌ها نشان می‌دهد که ادعاهای «کِم‌ترِیل» در حوزهٔ علم به‌طور کلی پذیرفته نشده‌اند؛ نمونه‌های خبری از پیشنهادات قانونی و واکنش‌های اجتماعی در برخی مناطق وجود دارد. مرور ویکی‌پدیا و منابع
مترادف‌ها: نظریهٔ پاشش، توطئهٔ آسمانی
جملهٔ مترادف : نظریهٔ پاشش ادعا می‌کند ردهای آسمان حاوی مواد مخفی‌اند، اما شواهد علمی این را تایید نمی‌کنند.
بارورسازی ابر (Cloud seeding)
بارورسازی ابر فرایندی کنترل‌شده است که در آن ذراتی مثل یدید نقره یا ذرات نمکی به ابرها افزوده می‌شود تا به افزایش بارش یا تغییر خواص ابر کمک کند. این فناوری در برخی مناطق برای مدیریت منابع آب و کاهش تگرگ استفاده شده و معمولاً پروژه‌ها با مطالعات اثرسنجی و گزارش رسمی همراه‌اند. تفاوت اساسی میان این روش و ادعاهای «کِم‌ترِیل» در مقیاس، شفافیت و کنترل‌پذیری است.
آمار : پروژه‌های بارورسازی محدود و گزارش‌شده‌اند؛ شواهد دربارهٔ اثربخشی متفاوت است و بررسی‌های علمی نیازمند ارزیابی دقیق محلی‌اند. منابع دانشگاهی و گزارش‌های دولتی اطلاعات را ارائه می‌کنند. منبع دانشگاهی
مترادف‌ها: تحریک ابر، القای بارش
جملهٔ مترادف : بارورسازی پروژه‌ای کنترل‌شده برای افزایش بارش است و با تئوری‌های مخفیِ پاشش متفاوت است.
پدیده کِم‌تریل سال‌هاست توجه مردم و دانشمندان را به خود جلب کرده است.
بسیاری از افراد تصور می‌کنند کِم‌تریل نتیجه پاشش مواد شیمیایی از هواپیماهاست.
در واقع، بیشتر ردهایی که مردم به عنوان کِم‌تریل می‌شناسند، همان کان‌تریل‌های طبیعی هستند.
برخی منابع علمی توضیح داده‌اند که کِم‌تریل پدیده‌ای واقعی در معنای تئوری توطئه نیست.
تئوری‌پردازان معتقدند کِم‌تریل می‌تواند برای کنترل آب‌وهوا به‌کار رود، هرچند شواهد علمی این را رد می‌کند.
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که هیچ شواهدی از وجود کِم‌تریل واقعی در جو زمین وجود ندارد.
کِم‌تریل در رسانه‌ها گاهی با عنوان «باران سم» نیز شناخته می‌شود.
برای درک درست پدیده کِم‌تریل باید تفاوت آن را با کان‌تریل بشناسیم.
نهادهای علمی معتبر مانند ناسا و NOAA اعلام کرده‌اند که کِم‌تریل پایه‌ی علمی ندارد.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد ردهای موسوم به کِم‌تریل در واقع مسیر بخار آب منجمد هستند.
با گسترش شبکه‌های اجتماعی، بحث درباره کِم‌تریل بیش از پیش رواج یافته است.
بسیاری از مردم هنوز نمی‌دانند که کِم‌تریل صرفاً یک تصور نادرست از فرایندهای جوی است.
در برخی کشورها، دولت‌ها به طور رسمی توضیح داده‌اند که کِم‌تریل وجود خارجی ندارد.
کِم‌تریل گاهی با برنامه‌های ژئومهندسی اشتباه گرفته می‌شود، اما این دو متفاوت‌اند.
تحقیقات اقلیمی نشان می‌دهد پدیده‌ای به نام کِم‌تریل اثر قابل‌سنجشی بر محیط ندارد.
دانشمندان تأکید دارند که اثرات ظاهری کِم‌تریل ناشی از تراکم بخار آب است نه مواد شیمیایی.
با آموزش عمومی درباره کِم‌تریل می‌توان از گسترش شایعات نادرست جلوگیری کرد.
کِم‌تریل یکی از نمونه‌های معروف تئوری توطئه در قرن بیست و یکم است.
پژوهش‌ها در زمینه کِم‌تریل بیشتر بر تحلیل داده‌های جوی و تصویری متمرکز بوده‌اند.
در نهایت، آگاهی علمی درباره کِم‌تریل می‌تواند به افزایش درک مردم از پدیده‌های آسمانی کمک کند.
