در غرب خبری نیست: داستانی از سکوتی که فریاد می‌زند[ویدیو + تست ]

سفری به قلب جنگ: داستان «در غرب خبری نیست»

فصل اول: صدای طبل مدرسه

هوای پاییز سال 1917 در یک شهر کوچک آلمان، سنگین و سرد بود. برگ‌های زرد رنگ، مانند خاطراتی که داشتند از دست می‌رفتند، از درختان جدا شده و روی خیابان‌های سنگی می‌افتادند. پائول بومر، نوزده‌ساله‌ای با چشمانی پر از رویا و دستانی که هنوز نشانه‌ای از کار سخت نداشت، همراه هفت نفر از هم‌کلاسی‌هایش در کلاس درس نشسته بودند. آن‌ها هنوز دانش‌آموز بودند، اما دنیا داشت آن‌ها را به سمت چیزی بسیار بزرگ‌تر از کتاب‌های درسی سوق می‌داد.

معلم‌شان، آقای کانتوره، مردی با ریش سفید و چشمانی درخشان، روی سکو ایستاده بود. صدایش لبریز از اشتیاق بود، گویی هر کلمه‌اش از قلبش می‌جوشید. «شما جوان‌ترین نسل هستید،» می‌گفت، «و این جنگ، فرصتی است تا ثابت کنید چقدر وفادارید. وطن شما به شما نیاز دارد!» دیوارهای کلاس پر بود از پرچم‌های آلمان، نقشه‌های نظامی و عکس‌های افسرانی که لبخندی قهرمانانه روی لب داشتند. همه چیز گویی می‌گفت: جنگ، افتخار است.

پائول و دوستانش—کروپ، مولر، لِمکه، بِرجر، تی‌دنبروک و کمروی—با چشمانی گشاد گوش می‌دادند. آن‌ها هنوز نمی‌دانستند که «افتخار» چه بویی دارد. آیا بوی گلوله‌های منفجر شده است؟ آیا بوی خون خشک‌شده روی لباس نظامی؟ یا بوی گوشت سوخته در آشپزخانه‌های میدانی؟ آن‌ها فقط می‌دانستند که باید بروند. باید ثابت کنند که مرد هستند. باید وطن‌شان را نجات دهند.

روز بعد، لباس نظامی پوشیدند. بدون آموزش واقعی، بدون تجربه، فقط با یک کلاه فولادی که سرشان را فشار می‌داد و یک تفنگ قدیمی که سنگین‌تر از آن چیزی بود که تصور می‌کردند، به سمت ایستگاه قطار رفتند. مادر پائول، زنی لاغر با چشمانی خسته، دستش را محکم فشار داد. «زنده برگرد،» زمزمه کرد. پائول لبخندی زد—لبخندی که بیشتر شبیه یک تکان لب بود. او نمی‌دانست که آیا می‌تواند وعده‌ای بدهد که خودش هم به آن باور ندارد.

قطار حرکت کرد. صدای چرخ‌های آهنی روی ریل‌ها، گویی طبلی بود که آن‌ها را به سوی سرنوشتی ناشناخته می‌برد. هیچ‌کدام نمی‌دانستند که این سفر، آخرین باری است که به عنوان «پسر بچه» دیده می‌شوند. از این لحظه به بعد، آن‌ها فقط «سرباز» بودند.

فصل دوم: خوش‌آمدگویی جبهه

اولین شب در جبهه، برای پائول و دوستانش شبی بی‌پایان بود. زمین لجنی، بوی گوشت سوخته از آشپزخانهٔ میدانی، و صدای دورِ بمباران که گویی زمین را می‌لرزاند. آن‌ها در یک گودال خندق نشسته بودند، لباس‌هایشان خیس از باران بود، و دستانشان از سرما لرز می‌کرد. ناگهان، یک انفجار نزدیک—زمین بلند شد، گرد و غبار همه‌چیز را پوشاند. وقتی دود کم شد، جسد یکی از هم‌سربازانشان را دیدند. هیچ‌کس چیزی نگفت. فقط کاتین، سرباز قدیمی‌تر، آرام گفت: «اولین بار همیشه سخت‌ترین بار است.»

کاتین مردی با چهره‌ای خسته اما چشمانی هوشمند بود. او سال‌ها در جبهه بود و هر ترفند بقا را می‌دانست. به آن‌ها یاد داد چگونه در تاریکی نفس بکشند—آهسته، عمیق، بدون صدا. یاد داد چگونه از صدای گلوله‌ها تشخیص دهند که از کجا می‌آیند: اگر صدای «وییییییییی» را شنیدید، گلوله از بالای سرتان می‌گذرد؛ اگر «دُم» شنیدید، دیر است. یاد داد چگونه در لجن زنده بمانند: «اگر لجن تا زانو بود، راه بروید؛ اگر تا کمر بود، خوابیده حرکت کنید؛ اگر تا گردن بود، نماز بخوانید.»

شب‌ها، وقتی بمباران شدید می‌شد، آن‌ها به کف گودال فشار می‌آمدند و چشمانشان را می‌بستند. گاهی صدای فریاد یک سرباز مجروح از دور می‌رسید—فریادی که گاهی ساعت‌ها ادامه می‌یافت تا سکوت می‌کرد. آن سکوت، بدتر از هر فریادی بود. چون یعنی دیگر کسی نبود که فریاد بزند.

روزها هم بهتر نبود. غذایشان گاهی نان سیاه و گاهی گوشت گاوی بود که ماه‌ها قبل کشته شده بود. آب آشامیدنی گاهی از چاه‌هایی می‌آمد که جسد سربازان در آن می‌پوسید. اما آن‌ها یاد گرفته بودند که چگونه با این شرایط کنار بیایند. یاد گرفته بودند که چگونه خنده کنند—حتی وقتی دلشان گریه می‌کرد. چون خنده، تنها سلاحشان علیه دیوانگی جنگ بود.

فصل سوم: دوستانی که یکی پس از دیگری ناپدید شدند

کروپ، دوست مهربان پائول، همیشه به فکر دیگران بود. او گاهی آخرین تکه نانش را با کسی که گرسنه‌تر بود تقسیم می‌کرد. یک روز، در یک حملهٔ گازی، کروپ دچار سوختگی شد. چشمانش سوخت، پوستش سیاه شد، و نفس‌کشیدنش دردناک بود. آن‌ها او را به بیمارستان نظامی بردند، اما همه می‌دانستند که کمکی از دستشان بر نمی‌آید. چند روز بعد، دردناک نفس‌های آخرش را کشید. پائول کنارش بود. دستش را گرفته بود. کروپ آخرین کلمه‌اش را گفت: «مادر…»

مولر، که همیشه به فکر کفش‌های خوب بود، روزی پس از مرگ کروپ، کفش‌هایش را پوشید—نه از بی‌احترامی، بلکه چون می‌دانست خودش هم زودتر از آن‌چه فکر می‌کرد، نیاز به کفش خوب خواهد داشت. مولر مردی عمل‌گرا بود. او می‌گفت: «در اینجا، احساسات کمکی نمی‌کند. فقط چیزهایی که می‌توانی لمس کنی، ارزش دارند: غذا، آب، کفش، تفنگ.» اما یک روز، یک گلولهٔ تصادفی سینه‌اش را گرفت. آخرین کاری که کرد، کفش‌هایش را به پائول داد. «برات نگه داشتم،» گفت و مرد.

لِمکه، که همیشه شعر می‌خواند، در یک نبرد نزدیک، دستش را از دست داد. بعد از آن، دیگر شعر نخواند. فقط سکوت کرد. چند هفته بعد، خودکشی کرد. بِرجر، که همیشه از حقوق سربازان گله می‌کرد، در یک حملهٔ هوایی کشته شد. تی‌دنبروک، که همیشه می‌خندید، در یک شب ساکت، بدون هیچ هشداری، مرد—گویی خود جنگ از خنده‌اش خسته شده بود.

هر مرگ، یک تکه از روح آن‌ها را با خود می‌برد. پائول دیگر نمی‌توانست به ستاره‌ها نگاه کند بدون اینکه به صدای گریهٔ کروپ فکر کند. دیگر نمی‌توانست خواب ببیند بدون اینکه صدای آخرین نفس مولر در گوشش طنین‌انداز شود. دیگر نمی‌توانست خنده کند بدون اینکه به لبخند بِرجر فکر کند. آن‌ها نه تنها دوستانش بودند؛ آن‌ها تنها چیزی بودند که او را به انسانیت متصل نگه می‌داشت.

فصل چهارم: بازگشتی که گریز بود

پائول برای دو هفته مرخصی به خانه رفت. خانه همان‌طور بود—میز چوبی، عکس‌های قدیمی، بوی نان تازه. اما او دیگر همان پسر قبلی نبود. وقتی وارد خانه شد، مادرش گریه کرد. پدرش دستش را فشار داد و گفت: «ما به تو افتخار می‌کنیم.» اما پائول احساس کرد که گویی یک غریبه است. همه چیز آشنا بود، اما هیچ‌چیز آشنا نبود.

وقتی پدرش دربارهٔ «پیروزی نزدیک» صحبت کرد، پائول سکوت کرد. چگونه می‌توانست بگوید که پیروزی چیزی جز یک دروغ نیست؟ چگونه می‌توانست بگوید که جنگ، هیچ‌کس را پیروز نمی‌کند؟ وقتی دوستانش دربارهٔ جنگ مثل یک بازی فوتبال گفتند—«آیا شما فلان شهر را گرفتید؟»—احساس کرد گویی از سیاره‌ای دیگر آمده است. آن‌ها جنگ را از روزنامه می‌دانستند، نه از گودال خندق.

او در اتاقش نشست، کتاب‌های قدیمی‌اش را ورق زد، اما هیچ‌چیز معنی نداشت. شعرهایی که قبلاً او را مجذوب می‌کرد، حالا خالی از محتوا بودند. فلسفه‌هایی که قبلاً به او امید می‌دادند، حالا بی‌معنی بودند. جنگ، زبانش را تغییر داده بود. دیگر فقط به زبان درد، ترس و بقا صحبت می‌کرد.

شب قبل از بازگشت به جبهه، مادرش گریه کرد. او سعی کرد چیزی بگوید، اما کلمات در گلویش گیر کرد. پائول فقط دستش را نگه داشت—تا آخرین لحظه‌ای که می‌توانست. وقتی قطار حرکت کرد، به پنجره خیره شد. خانه کوچکش کوچک‌تر و کوچک‌تر می‌شد، تا ناپدید شد. او می‌دانست که دیگر هرگز به آن خانه برنمی‌گردد—نه جسمش، نه روحش.

فصل پنجم: دشمنی که انسان بود

در یکی از شب‌های تاریک، پائول در یک گودال خندق، با یک سرباز فرانسوی روبه‌رو شد. هر دو ترسیده بودند. پائول اول کُشتش کرد—با چاقو، نزدیک، دردناک. وقتی سرباز مجروح شد، پائول متوجه شد که او هنوز زنده است. چند ساعت کنارش ماند، آب داد، دستش را گرفت.

سرباز فرانسوی نام دخترش را زمزمه کرد: «جیلی…» پائول فهمید که این مرد هم مثل او، یک پدر است. هم مثل او، از خانه دور شده. هم مثل او، می‌خواست زنده بماند. او کیفچهٔ سرباز را باز کرد: عکس یک دختر کوچک، نامه‌ای از همسرش، یک قطعه نان خشک. همه چیز آن‌قدر آشنا بود که پائول گریه کرد.

وقتی سرباز مرد، پائول گریه کرد—نه برای دوستش، بلکه برای اینکه فهمیده بود: «دشمن» فقط یک کلمهٔ دروغین است. دشمن، مردی است که مانند تو، از خانه دور شده، مانند تو، می‌ترسد، و مانند تو، می‌خواهد زنده بماند. جنگ، تنها کاری که می‌کند، این است که انسان‌ها را از هم جدا می‌کند—با یک خط سیاه روی نقشه.

فصل ششم: سکوتی که فریاد می‌زد

سال 1918 به پایان نزدیک بود. جنگ داشت تمام می‌شد. در جبهه، دیگر همان هیاهوی قبلی نبود. گاهی روزها می‌گذشت بدون یک گلوله. گزارش‌های نظامی فقط یک جمله می‌نوشتند: «در غرب خبری نیست.»

پائول تنها مانده بود. همه دوستانش مرده بودند. او دیگر نه برای وطن، نه برای افتخار، فقط برای این زنده مانده بود که شاید یک روز، دوباره بتواند نفسی آرام بکشد. او به آینده فکر می‌کرد—آینده‌ای که شاید کتاب بنویسد، شاید تدریس کند، شاید عاشق شود. اما هر بار که به آینده فکر می‌کرد، صدای گلوله‌ها به گوشش می‌رسید.

در یکی از آن روزهای ساکت، وقتی خورشید آرام از افق طلوع می‌کرد، یک گلولهٔ تصادفی سینه‌اش را گرفت. بدون درد، بدون فریاد، بدون خبر. او فقط یک نفس کشید—نفسی که شاید آخرین نفس آرامش‌بخشش بود.

در گزارش روز بعد، فقط نوشته شد: «در غرب خبری نیست.»

فصل هفتم: صدایی که هرگز خاموش نشد

پائول مرد، اما داستانش زنده ماند. چون هر جوانی که با وعدهٔ «افتخار» به جنگ فرستاده می‌شود، همان پائول است. هر مادری که پسرش را از دست می‌دهد، همان مادر پائول است. و هر سربازی که در گودالی لجنی، به ستاره‌ها نگاه می‌کند و به خانه فکر می‌کند، همان دوستان پائول است.

جنگ‌ها عوض می‌شوند، مرزها جابه‌جا می‌شوند، اما درد انسان یکی است. و تا زمانی که جنگ وجود دارد، صدای «در غرب خبری نیست» همچنان فریاد می‌زند—فریادی علیه بی‌معنایی، علیه دروغ، علیه سکوتی که مرگ را پنهان می‌کند.

این داستان، فقط دربارهٔ جنگ جهانی اول نیست. این داستان، دربارهٔ هر جنگی است که هنوز هم در دنیا رخ می‌دهد. دربارهٔ هر پسری که با لباس نظامی، از خانه خارج می‌شود و هرگز باز نمی‌گردد. دربارهٔ هر مادری که هر شب برای بازگشت پسرش دعا می‌کند، اما فقط خبر مرگش را دریافت می‌کند.

شاید روزی، جهانی بیاید که در آن، «در غرب خبری نیست» به معنای صلح باشد—نه سکوت مرگ. تا آن روز، ما باید داستان پائول را تکرار کنیم. چون فراموش کردن، یعنی اجازه دادن به جنگ که دوباره شروع شود.

فصل هشتم: نفس‌هایی که هرگز کشیده نشدند

بعد از مرگ پائول، جبهه همان‌طور ساکت ماند. باران شروع به باریدن کرد و لجن گودال را پوشاند. گویی زمین می‌خواست ردپای او را پاک کند. اما در قلب هر سربازی که آنجا بود، نفسی کشیده نشد—نفسی که پائول قرار بود بکشد. نفسی از آزادی، از عشق، از آینده.

کاتین، که هنوز زنده بود، جسد پائول را دید. او چیزی نگفت. فقط کلاهش را برداشت و سرش را پایین انداخت. بعد، به گودال برگشت. جنگ هنوز تمام نشده بود—حداقل برای او. او باید زنده می‌ماند، چون کسی دیگر نبود که داستان پائول را تعریف کند.

شب آن روز، کاتین به ستاره‌ها نگاه کرد. یکی از آن‌ها را انتخاب کرد و به آن نام «پائول» داد. هر شب، به آن ستاره نگاه می‌کرد و می‌گفت: «زنده‌ای، پسر. همیشه زنده‌ای.»

فصل نهم: خاطراتی که در لجن ماند

سال‌ها گذشت. جنگ تمام شد. شهرها بازسازی شدند. مردم فراموش کردند. اما در یک گودال خندق قدیمی، چیزهایی باقی ماند: یک کفش چرمی، یک تفنگ زنگ‌زده، یک دفترچه کوچک با صفحاتی خیس از باران. در آن دفترچه، نام‌هایی نوشته شده بود: کروپ، مولر، لِمکه، بِرجر، تی‌دنبروک، کمروی، پائول.

کسی آن دفترچه را پیدا نکرد. اما گاهی، وقتی باد می‌وزید، صفحاتش ورق می‌خورد—گویی خاطرات آن‌ها هنوز زنده‌اند. گویی آن‌ها هنوز در جبهه هستند، منتظر نفسی که هرگز کشیده نشد.

فصل دهم: پیامی برای آینده

اگر امروز شما این داستان را می‌خوانید، یعنی پائول و دوستانش مرگ‌شان بیهوده نبوده است. یعنی صدایشان هنوز شنیده می‌شود. یعنی شاید، فقط شاید، جهانی بتوانیم بسازیم که در آن، جوانان با وعدهٔ «افتخار» به جنگ فرستاده نشوند.

جنگ، هرگز افتخار نیست. جنگ، فقط درد است. فقط از دست دادن است. فقط سکوتی است که فریاد می‌زند. و تا زمانی که ما این را فراموش نکنیم، پائول همیشه زنده خواهد ماند.

در غرب خبری نیست. اما در قلب ما، همیشه خبر است.